Dagelijks rijden de trams van de Haagse openbaar vervoerder HTM zo’n 37.000 km per dag door de regio Haaglanden ofwel door de stad Den Haag en de steden rondom Den Haag zoals Leidschendam-Voorburg, Delft, en Rijswijk. Voor de pandemie vervoerde deze onderneming elke dag zo’n 300.000 reizigers van A naar B. Om een zo betrouwbaar mogelijke dienstverlening te kunnen bieden zet HTM al jaren in op preventief onderhoud. Zo onderhoudt Stolk Transmission Services inmiddels meer dan 25 jaar de tractiemotoren van de 62 oudste trams uit de vloot van HTM. Een vak apart, temeer omdat deze trams nog stammen uit de 80-er jaren en draaistellen hebben uit de 60-er jaren.

Henriëtte van Norel

Meer dan 150 jaar geleden begon deze onderneming met een paardenkoets die tussen de Kneuterdijk en Scheveningen reed. Nu anno 2022 heeft HTM ruim 2.200 medewerkers in dienst en de beschikking over een vloot van 203 trams, 115 aardgasbussen, 8 elektrische bussen, 1 meettram, 4 pekeltrams en 1 rijdend restaurant de Hoftrammm. Het onderhouden van al dit materieel is een uitdaging op zich, omdat er inmiddels drie verschillende typen trams in de regio Haaglanden rijden. De oudste modellen, de GTL8 trams dateren uit de 80-er jaren. Jaren later werd de vloot uitgebreid met 71 lightrailtrams en de 70 nieuwste stadtrams zijn van het type Avenio. Aad van de Sande, Senior servicemanager voertuigtechniek vertelt: “Elk type tram heeft een eigen onderhoudsplanning. Zo komen de oudste modellen eenmaal per 4 maanden 1 dag binnen voor onderhoud, hebben de lightrailtrams onderhoud nodig om de 25.000 kilometer en staan de nieuwste modellen elke 6-7 weken een paar uur binnen voor een algemene inspectie, om de systemen uit te lezen of om na te gaan of het betreffende voertuig problemen heeft gehad.” Bij de nieuwste trams kan dit eenvoudig worden uitgelezen, omdat deze allemaal computergestuurd zijn”, aldus Aad van der Zwan, werkvoorbereider/planner bij HTM.

Onderhoud

Alexander Stokvis, directeur van Stolk Transmission Services vertelt: “Dit in tegenstelling tot de GTL-trams. Al ruim 25 jaar reviseert en onderhoudt Stolk Transmission Services de verouderde tractiemotoren en elektronica van deze trams.

Als organisatie zijn we gespecialiseerd in het uitvoeren van correctief en preventief onderhoud, alsmede specialistische werkzaamheden zoals het wikkelen van (servo-)motoren (ook onder ATEX-regelgeving), en het refitten van complete aandrijf- en besturingssystemen. Met een team van 3 mensen zorgen we ervoor dat deze trams elk jaar opnieuw zo’n 50.000 tot 60.000 kilometer probleemloos kunnen afleggen, zelfs na tientallen jaren trouwe dienst. Belangrijke uitgangspunten bij het uitvoeren van het onderhoud is dat elk voertuig nadien weer betrouwbaar en veilig de weg op kan, comfortabel is voor zowel passagiers als bestuurders en dat er efficiënt mee kan worden gereden.

Opbouw

Elke GTL8-tram, bestaande uit 3 wagenbakken, heeft 8 tractiemotoren ofwel gelijkstroommotoren met een vermogen van elk 42 kW. Een veel voorkomende storing is lagerstoring. Van de Sande vult aan: “Dit type storing wordt veelal door bestuurders of monteurs opgemerkt tijdens het maken van proefritten, op basis van het geluid dat ze horen. Zodra een lagerstoring wordt gedetecteerd, gaat de tram naar binnen en wordt de motor uitgewisseld. De defecte motor wordt geïnspecteerd op asbest en daarna wordt bepaald of deze voor revisie naar Stolk Transmission Services gaat of dient te worden afgevoerd, omdat deze aan het einde van zijn technische levensduur is. In de eerstgenoemde situatie worden, conform het daarvoor opgestelde protocol, de beide kogellagers en de borstels uit de tractiemotor gehaald in onze werkplaats voor revisie of vervanging en verder worden alle onderdelen van de motor grondig schoongemaakt. Daarna worden de lagers weer gevuld met een door HTM geselecteerd vet en getest alvorens ze in opslag gaan.

Inkoop

Edwin Wolting, Technisch inkoper voertuigen bij HTM: “Als er een nieuw type tram wordt besteld, dan worden die geleverd met een bijbehorend onderhoudsplan voor de eerste 3 jaar. En met een lijst met onderdelen voor mogelijke schades die kunnen ontstaan. Van te voren is dus exact bekend welke onderdelen er nodig zijn om de voorgestelde onderhoudsactiviteiten te kunnen uitvoeren en wat mogelijke schade-onderdelen zijn. Het inkopen van de juiste tramonderdelen, voor welk type tram dan ook, is niet altijd eenvoudig, enerzijds omdat rekening dient te worden gehouden met de geldende garantievoorwaarden, certificeringen en veiligheidskeuren en anderzijds omdat dit een behoorlijke nichemarkt is.” Om desalniettemin ervoor te zorgen dat de Technische Dienst nagenoeg nooit misgrijpt, is het essentieel dat HTM voor alle type voertuigen uit de vloot zelf alle benodigde reservedelen op voorraad houdt. Denk daarbij aan onderdelen die lastig verkrijgbaar zijn, de meest kritische onderdelen en/of de onderdelen die eenvoudigweg niet meer gemaakt worden. Momenteel ligt er voor een paar miljoen euro aan onderdelen op voorraad. Onderdelen variërend van het kleinste schroefje tot de grootste ruit.” Jan-Leen Westplate, bedrijfsleider bij Stolk Transmission Services vult aan: “Net als HTM, heeft ook Stolk Transmission Services in al die jaren een eigen voorraad reservedelen voor HTM aangelegd. Dat varieert van schilden en veren tot borstelbruggen. Als een tractiemotor niet meer gereviseerd kan worden, dan worden de nog bruikbare onderdelen gedemonteerd en als reservedelen bewaard.”

Garantie

Met name bij de GTL’s, komt het veelvuldig voor dat onderdelen niet meer te koop zijn, omdat ze niet meer gemaakt worden. Illustratief in dit verband is de oude elektronica van deze trams. Toen de GTL-vloot werd ingekrompen van 147 naar 70 trams, heeft de Technische Dienst van HTM de voertuigen die uit de vloot werden gehaald dan ook gedemonteerd en de goede onderdelen gereviseerd en bewaard. Zo zijn bijvoorbeeld van 5 oude elektronica-modules weer werkende  elektronicamodules gemaakt. Alleen revisie biedt in dergelijke situaties nog uitkomst. Voor de elektromechanische componenten van de GTL’s wordt op exact dezelfde wijze gewerkt. Lukt het bij de oudere voertuigen niet om het juiste onderdeel nog te vinden, dan krijgt Stolk Transmission Services opdracht om zo’n onderdeel na te maken in hun machinefabriek. Westplate: “Zo hebben we onder andere wiellagers gemaakt en worden momenteel de collectoren vervangen van de kleinere hydrauliek-units van de remmen. “Enerzijds gebeurt dit om gemeenschappelijke kostenbesparingen door te voeren en anderzijds om HTM nog meer controle te geven over de inzetbaarheid van hun eigen voertuigen, zodat ze niet meer zo afhankelijk zijn van de hydrauliekleverancier.

Al jaren houden we voor elke tractiemotor exact bij hoe vaak deze al voor onderhoud bij ons is geweest, welke onderdelen er zijn toegepast, hoeveel kilometers zo’n motor al meegaat, etc.” Op de vraag wat voor inkoop nou het belangrijkste is bij de aanschaf van onderdelen voor oudere trams, antwoordt Wolting: “Zorgen dat de trams beschikbaar blijven is het belangrijkste, gevolgd door kwaliteit en dan prijs.”

Tenslotte

Behalve het onderhoud aan de tractiemotoren, reviseert Stolk Transmission Services ook alle omvormers van de GTL8-trams, leveren ze de verlichting van de hefbruggen en Orlaco camera’s voor de Avenio- en GTL8-trams. Daarnaast verzorgen ze, in nauwe samenspraak met hun leverancier Pfaff, sinds 2018 de inspectie en het onderhoud van de tientallen hefcilinders die verwerkt zijn in de hefbruggen in de onderhoudswerkplaats en zijn ze enige tijd geleden begonnen met het wikkelen van maar liefst 80 nieuwe ankers voor tractiemotoren van de GTL8-trams. Dit ter vervanging van alle gedetecteerde, defecte ankers met asbest. Stokvis licht toe: “Bij het wikkelen van het nieuwe anker, hebben onze mensen gewerkt met de nieuwste materialen, teneinde een maximaal rendement te kunnen behalen en een zo hoog mogelijke efficiëntie. Na het wikkelen worden de ankers op het proefveld nog aan een stevige eindcontrole onderworpen door onze VCA* gecertificeerde wikkelaars.”